Stacja ejektorowa IV w Olsztynie

---

Konstrukcja i wyposażenie

Stacja ejektorowa w Olsztynie to obiekt, który wyróżnia się ciekawą konstrukcją oraz bogatym wyposażeniem. W jej skład wchodzą różnego rodzaju zabytki ruchome, a w ichśród znajdują się dwa ejektory, rurociągi zarówno do doprowadzania, jak i odprowadzania ścieków, rurociągi pneumatyczne, zawory, a także dwa świetliki luksferowe usytuowane na poziomie ulicy. Istotnym elementem jest żeliwna pokrywa wejściowego włazu, co dodaje charakteru tej stacji. Obiekt ten jest betonową komorą, która reprezentuje typowe budownictwo początku XX wieku i została wpisana do wojewódzkiej ewidencji zabytków.

Komora ma kształt owalny na rzucie poziomym w linii północ-południe i charakteryzuje się imponującymi wymiarami: jej głębokość wynosi 5,01 metra (do stropu, natomiast do poziomu ulicy – 5,86 metra), szerokość to ponad 2 metry, a długość sięga około 6,2 metra. W pionie kształt komory przypomina graniastosłup prosty. Przykrycie strefy funkcjonalnej stanowi strop Kleina, wsparty na stalowych belkach o wysokości 200 mm.

Mur komory wykonano z masy betonowej, a podstropowe części oraz mury kominów i nadproża zbudowano z cegieł, które zostały połączone solidną zaprawą cementowo-wapienną. W dniu odkrycia obiektu, 30 czerwca 2010 roku, wnętrze komory było wypełnione wodą, osiągając wysokość około 3,5 metra. Badania archeologiczne prowadzone od 17 do 31 sierpnia 2010 roku ujawniły, że obiekt jest pozostałością historycznej kanalizacji olsztyńskiej, zaprojektowanej w systemie Shone’a, zrealizowanej w ostatnich latach XIX wieku. Przepompownia balująca była nieczynna przez cztery dekady, gdyż została wyłączona z użytku w 1968 roku i popadła w zapomnienie.

Na powierzchni ulicy Wojska Polskiego dostrzega się jedynie zamknięcia kominów złazowych, w tym metalowe drzwi prostokątne oraz żeliwną pokrywę z napisem: ERICH MERTEN u.Co. – 18 BERLIN 89. Z kolei świetlik, który pierwotnie był wykonany ze szklanych pustaków, został później zasłonięty betonem. Na zamknięciu można znaleźć napis: DOUTCHES-LUXFER-PRISMEN-SYNDIKAT-G.M.B.H.

Wnętrze komory skrywa również pomost roboczy, czyli strop pośredni, który oparty jest na dziewięciu konsolach betonowych. Poniżej znajdują się dwa ejektory – hermetyczne zbiorniki robocze, każdy z pojemnością 3,2 m³, sporządzone z blachy stalowej, nitowane na połączeniach. W wschodniej części komory można dostrzec częściowo trudno czytelną datę – 1949 – naniesioną czarną substancją, co stanowi dodatkowy element historyczny tego miejsca.

Historia

System kanalizacyjny Shone’a w Olsztynie reprezentował jedno z pierwszych zastosowań ciśnieniowego transportu ścieków z wykorzystaniem sprężonego powietrza, które przesyłano odrębną siecią rur. Prototyp tego innowacyjnego rozwiązania został opatentowany przez walijskiego inżyniera, Isaaca Shone’a, w 1878 roku.

W stolicy Warmii i Mazur, system ten wszedł do użytku w 1899 roku i składał się pierwotnie z siedmiu stacji ejektorowych. Liczbę tę zwiększono do dziewięciu stacji w 1912 roku, które funkcjonowały jako przepompownie pneumatyczne. Te stacje miały kluczowe znaczenie dla kierowania ścieków do oczyszczalni zlokalizowanej przy ul. Leśnej.

Po zniszczeniach spowodowanych II wojną światową system został ponownie uruchomiony. Niestety, w obliczu braku doświadczenia w obsłudze tego typu urządzeń, które nie były stosowane w innych miejscach Polski, pojawiło się wiele problemów eksploatacyjnych. Mimo że pracownicy powoli radzili sobie z trudnościami, to jednak brak odpowiednich inwestycji oraz konserwacji ograniczał jego długotrwałą wydajność.

W ciągu kolejnych lat system był stopniowo przekształcany na grawitacyjny, co miało na celu poprawienie efektywności. Proces ten trwał aż do końca XX wieku, kiedy to ostatnie dwa ejektory zostały wyłączone z eksploatacji.

Zabytek

Stacja nr IV została oficjalnie wpisana na listę zabytków 2 listopada 2010 roku. Uznanie to ma na celu podkreślenie jej znaczenia jako materialnego dowodu na dynamikę rozwoju techniki w Olsztynie. Ponadto stanowi przykład innowacyjności oraz sięgania przez miasto do najlepszych osiągnięć technicznych na świecie.

Władze lokalne postanowiły zachować tę cenną strukturę w jej oryginalnym miejscu, co wymagało przeprowadzenia korekty przebiegu wodociągu oraz drogi krajowej. Jako część działań ochronnych, obiekt został zabezpieczony nową stalową płytą. Zamiast dotychczasowych luksferów, zastosowano płyty szklane, które umożliwiają osobom przechodzącym obok zobaczenie wnętrza stacji z ulicy.

Niemniej jednak, dostęp do wnętrza dla zwiedzających pozostaje niemożliwy, co nie umniejsza wartości zabytku. W sąsiedztwie stacji umieszczono także tablicę informacyjną, która przybliża jej historię i znaczenie. U przyszłości planowane jest przejęcie krytej komory przez tworzone Muzeum Nowoczesności, co może przyczynić się do promocji i popularyzacji tego interesującego obiektu.

---

Oceń: Stacja ejektorowa IV w Olsztynie

---