Bazylika konkatedralna św. Jakuba w Olsztynie

---

Historia

W akcie założycielskim miasta, który datowany jest na 1353 rok, przyznano parafii sześć łanów ziemi oraz dochody z dziesięciny. Budowa kościoła parafialnego, która miała miejsce w kilku etapach, rozpoczęła się w drugiej połowie XIV wieku, przed rokiem 1378 (w okresie przed rozszerzeniem granic miasta lokacyjnego), a także w czasie przełomu XIV i XV wieku, przed konfliktem z zakonem, w okolicach lat 1400-1410.

Podczas pierwszych prac budowlanych ukończono mury korpusu i trzy dolne kondygnacje wieży, jednakże filary międzynawowe nie zostały połączone arkadami, a kościół nie był skrywany dachem. Dach nad korpusem został datowany na podstawie analizy dendrochronologicznej do około 1429 roku, co może sugerować, że był on nowym przykryciem po pożarze w 1414 roku. Sklepienia późnogotyckie zostały wprowadzone przed rokiem 1562, a górne kondygnacje wieży ukończono do 1596 roku.

W 1596 roku wieża kościoła, która w górnej części była drewniana, została rozbudowana do siedmiu kondygnacji i utrzymano ją w stylistyce gotyckiej, osiągając wysokość 63 metrów. Kościół nie jest orientowany, choć wieża wskazuje kierunek na Rzym. W roku 1721 przebudowę przeprowadził Piotr Olchowski z Reszla, dodając boczne kaplice. W 1864 roku obiekt został zamknięty z powodu groźby zawalenia, a po generalnym remoncie przeprowadzonym w latach 1866-1868 oddano go do użytku, mimo że prace nad restauracją wnętrza i nadaniem mu neogotyckiego stylu trwały jeszcze przez wiele lat. W 1896 roku, z nieznanych przyczyn, w kościele wybuchł pożar, który spowodował znaczne straty.

Co najmniej od roku 1565 w kościele wygłaszano kazania w języku polskim, jednak brak jest danych na ten temat z wcześniejszego okresu. W 1599 roku proboszcz olsztyński, Ambroży Merten, prosił o zwolnienie ze sprawowanej funkcji, ponieważ nie znał języka polskiego, którym posługiwali się jego parafianie. Na początku XVIII wieku wszyscy księża w Olsztynie byli Polakami, co wskazuje na silne powiązania z kulturą polską w tym czasie. W ciągu wieków, wybitni Polacy, tacy jak Jan Dantyszek, Marcin Kromer i Ignacy Krasicki, biskupi warmińscy, oraz król Władysław IV odwiedzali ten kościół, modląc się w nim.

W latach 1898-1900 organistą tutaj był Feliks Nowowiejski, znany kompozytor „Roty” i „Legendy Bałtyku”. W okresie 1979-1981 diecezją warmińską zarządzał stąd biskup Józef Glemp, późniejszy prymas Polski. Od 1945 roku kościół pełnił funkcję prokatedry, od 1973 roku był konkatedrą, a w 2004 roku otrzymał status bazyliki mniejszej.

Wnętrze świątyni

Wnętrze bazyliki, mimo urzekającej architektury, prezentuje znacznie bardziej stonowane wyposażenie. W 1807 roku, w trakcie wojen napoleońskich, świątynia stała się miejscem przetrzymywania półtora tysiąca jeńców rosyjskich przez wojska francuskie. W obliczu silnego mrozu, jeńcy, by ogrzać się, spalili wszystko, co mogli zniszczyć ogniem. Mimo tych zniszczeń, w kościele przetrwało kilka cennych zabytków ruchomych z różnych epok.

Wśród zachowanych elementów można wyróżnić:

• gotyk, obejmujący m.in. tabernakulum ścienne z gotycką kratą oraz późnogotycki tryptyk,
• renesans, który odzwierciedla się w dekoracji malarskiej tabernakulum ściennego, tryptyku św. Krzyża oraz świecznikach,
• barok, który reprezentują rzeźby apostołów, krucyfiks o ponadnaturalnych rozmiarach, obraz Matki Boskiej Różańcowej oraz chrzcielnica.

---

Oceń: Bazylika konkatedralna św. Jakuba w Olsztynie

---