Dom Burmistrza w Olsztynie

---

Opis

Dom Burmistrza, usytuowany po wschodniej stronie olsztyńskiego Rynku, wyróżnia się na tle arkadowych kamienic. Jest to jedyna budowla na olsztyńskim Starym Mieście, która posiada gotyckie, ostrołukowe arkady, odróżniające ją od pozostałych kamienic utrzymanych w stylu barokowym lub późniejszych. Wnętrza wypełniają niezwykle efektowne kamienne płaskorzeźby autorstwa Ryszarda Wachowskiego. Części arkad, które zostały zrekonstruowane, pozostają nieotynkowane, co pozwala dostrzec fragmenty oryginalnych gotyckich murów, zdobionych laskami węgarkowymi.

W latach 1886–1893 w tej kamienicy miała swoją siedzibę drukowana po polsku Gazeta Olsztyńska, co zostało uwiecznione na tablicy pamiątkowej, umieszczonej w podcieniach w 1986 roku. Warto również zaznaczyć, że w 2003 roku przybyła kolejna tablica, która miała na celu upamiętnienie Jana z Łajs, pierwszego sołtysa oraz zasadźcy Olsztyna. Niestety, tablica ta zawierała błąd, ponieważ „założycielem miasta” nie był Jan z Łajs, a kapituła warmińska, co stanowi istotną korektę historyczną.

Historia

Najwcześniejsze wzmianki dotyczące „murowanego domu przy rynku” sięgają roku 1507. Określenie „kamienny” (niem. Stein-) w kontekście Prus odnosiło się zazwyczaj do obiektów wzniesionych z cegły (niem. Backstein). Taki zapis świadczy o szczególnym statusie tego budynku, ponieważ na przestrzeni wieków pozostałe domy w Rynku były najczęściej drewniane, ewentualnie jedynie z murowanym podpiwniczeniem. Z tego względu uznaje się, że jest to najstarszy zachowany budynek murowany przeznaczony do zamieszkania, który przetrwał w dawnych Prusach Wschodnich.

W opinii Andrzeja Rzempołucha, znanego olsztyńskiego historyka sztuki, powstanie Domu Burmistrza można łączyć z procesem usamodzielniania się Olsztyna, który miał miejsce w 1500 roku. Wówczas rada miasta wykupiła dziedziczny urząd sołtysa, co dało jej prawo do wyboru własnego burmistrza (pierwsza taka elekcja miała miejsce 22 lutego 1500). Niedługo po tej dacie, miasto przystąpiło do budowy najstarszej gotyckiej części Starego Ratusza, co z pewnością zbiega się z czasem, kiedy kamienica położona przy Rynku zyskała swoją obecną formę.

Według tradycji sprzed II wojny światowej, Dom Burmistrza usytuowany był na terenie parceli, która pierwotnie należała do Jana z Łajs. W dokumencie lokacyjnym Olsztyna z 1353 roku przyznano Janowi „jedną całą parcelę do zamieszkania” wolną od czynszu, a także półparcelę na gospodę. Jako zasadźca, Jan z pewnością wybrał najkorzystniejsze miejsce przy Rynku. Nie istnieją jednak dowody wskazujące, że była to konkretna parcela pod numerem 11 ani że znajdowała się przy wschodniej pierzei. Trzeba także zaznaczyć, że sama kamienica nie powstała przypuszczalnie w XIV wieku.

Między czasem nadania parceli Janowi a wzmianką o budynku upłynęło ponad 150 lat. W tym okresie Olsztyn wielokrotnie cierpiał z powodu zniszczeń spowodowanych wojnami polsko-krzyżackimi (w latach 1414, 1454-66, 1478) oraz pożarami w 1459 i 1463 roku. Brak jest również przesłanek wskazujących, że burmistrzowie, wybierani od 1500 roku przez radę, przejęli jakiekolwiek dobra dziedzicznych sołtysów lub ich spadkobierców.

W roku 1624 burgrabia Eustachy Bronisz wdał się w spór z władzami miasta, które oskarżał o nielegalną rozbudowę Ratusza kosztem części Rynku, na której stał jego dom. Kamienica Bronisza zlokalizowana była po wschodniej stronie. Kilka lat później Eustachy Bronisz sam objął stanowisko burmistrza Olsztyna. Możliwe, że wtedy zaczęto nazywać tę kamienicę Domem Burmistrza.

W chwili obecnej budynek pełni jedynie funkcję mieszkalną.

Obecna forma

W 1933 roku dokonano inwentaryzacji pomiarowej budynku, prowadzonej przez doktora Carla Wünscha, co było związane z bardzo złym stanem obiektu oraz z planowaną rekonstrukcją. W roku 1939 miały miejsce badania odkrywkowe, które zostały odpowiednio udokumentowane fotograficznie. W trakcie tych działań stwierdzono, że na całym obwodzie budowli zachowały się częściowo gotyckie mury, w tym obie szczyty. Warto również zauważyć, że średniowieczna ceglana zabudowa sięgała głęboko aż w okolice stajni, która znajduje się obecnie w podwórku przy ul. Piastowskiej.

Około 1940 roku budynek został niemal całkowicie rozebrany w celu jego odbudowy i rekonstrukcji, pozostawiono jedynie północną ścianę nośną, na której znajduje się gotycki ostrołuk. Jednocześnie wybuch II wojny światowej wstrzymał prace rekonstrukcyjne. W 1943 roku podczas robót ziemnych na posesji kamienicy wykopano średniowieczny szyszak, który datowano na XIV wiek.

W latach 50. budynek przeszedł rekonstrukcję, zachowując gotyckie ostrołuki, a także barokowy charakter szczytu, przy czym dobudowano dodatkowe piętro. Przestrzenie między oknami wypełniono kamiennymi płaskorzeźbami, które zostały stworzone przez olsztyńskiego rzeźbiarza Ryszarda Wachowskiego.

Dodatkowe kondygnacje oraz podwyższenie szczytów najstarszych kamienic w wschodniej pierzei Rynku miało na celu dostosowanie ich wysokości do reszty budynków oraz odejście od „małomiasteczkowego” charakteru Olsztyna. Wskazywano również na potrzebę zwiększenia powierzchni mieszkalnej. Interwencje te miały także charakter ideologiczny; ich celem było zasłonięcie dominującego nad Starym Miastem kościoła św. Jakuba.

---

Oceń: Dom Burmistrza w Olsztynie

---