Henryk Ryszard Tomaszewski

---

Życiorys

Henryk Ryszard Tomaszewski przyszedł na świat 1 listopada 1948 roku w Olsztynie. Swoją edukację zakończył na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, gdzie w 1974 roku uzyskał tytuł magistra. Pod opieką ks. prof. Woldemara Gastparego napisał dysertację doktorską, której temat brzmiał: Grupy chrześcijańskie typu ewangeliczno-baptystycznego na terenie Polski od 1858 do 1939 roku. Obrona odbyła się w 1981 roku. Oprócz tego, stworzył również nieopublikowaną pracę zatytułowaną Społeczności ewangeliczno-baptystyczne po roku 1939. Tomaszewski był jedynym doktorem teologii w Zjednoczonym Kościele Ewangelicznym.

W latach 1970–1975 Tomaszewski aktywnie uczestniczył w redakcji audycji radiowej „Głosu Ewangelii z Warszawy” oraz pracował w dziale wydawniczym Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego (ZKE). Później, w latach 1975–1988, był częścią redakcji miesięcznika „Chrześcijanin”. W 1981 roku podczas X Synodu ZKE, ugrupowanie chrystusowych wskazało dwie kandydatury na stanowisko sekretarza Rady Kościoła, z których jedną był H. Tomaszewski. Kiedy H. Sacewicz zdecydował się wycofać, Edward Czajko zaproponował Tomaszewskiego jako kandydata na Synodzie. W wyniku głosowania, które miało miejsce, 161 delegatów oddało głosy „za”, 1 było „przeciw”, a 16 się wstrzymało. Pełnił obowiązki sekretarza Rady ZKE przez dwie kadencje, aż do 1987 roku. Dodatkowo, był sekretarzem w Komisji Pomocy Polskiej Rady Ekumenicznej.

Tomaszewski uczestniczył w oficjalnych spotkaniach Jana Pawła II z przedstawicielami Polskiej Rady Ekumenicznej zarówno w 1983, jak i w 1988 roku. Na ostatnim XII Synodzie ZKE sprzeciwił się decyzji o rozwiązaniu tego Kościoła, wyrażając swoje zdanie, że likwidacja ZKE to niewłaściwy krok. Na I Synodzie Kościoła Zborów Chrystusowych został wybrany sekretarzem Rady Kościoła, a swoją funkcję sprawował do 1992 roku. W latach 1987–1992 pełnił również rolę redaktora naczelnego kwartalnika „Słowo i Życie”. Zawsze wspierał przynależność Kościoła Chrystusowego do Polskiej Rady Ekumenicznej.

W 2004 roku zrezygnował z członkostwa w Kościele Chrystusowym. Przez pewien czas był wykładowcą w Wyższym Baptystycznym Seminarium Teologicznym. Od 1984 do 2012 roku pełnił rolę wydawcy Ekumenicznego Przekładu Przyjaciół. Poza sferą teologiczną, zaangażował się również w działalność gospodarczą i jest jednym z założycieli spółki Organic Farma Zdrowia SA.

Archiwa

W wyniku swoich intensywnych badań, Henryk Ryszard Tomaszewski poświęcił znaczną część swojego czasu na eksplorację archiwów, co miało kluczowe znaczenie dla jego działalności naukowej. W latach 1990–1991 miał okazję zapoznać się z zasobami Centralnego Archiwum KC PZPR, mimo że część dokumentów, które tam zastał, została później przekazana do Archiwum Akt Nowych (AAN). Tomaszewski zauważył jednak, że nie wszystkie materiały zostały odnalezione i przekazane, co podkreślało ograniczenia tego procesu.

W latach 1990–1993 Tomaszewski kontynuował swoje badania w Centralnym Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, co pozwoliło mu na zebranie cennych informacji. Nie ograniczał się jedynie do tych dwóch archiwów, ale także korzystał z zasobów AAN, IPN oraz innych jednostek archiwalnych, co znacząco poszerzyło zakres jego wiedzy.

Pełniąc rolę sekretarza Rady Zjednoczonej Kościołów Chrystusowych, Tomaszewski zainicjował gromadzenie materiałów archiwalnych dotyczących ZKE. Wszystkie zebrane materiały zostały później przekazane do AAN, dzięki czemu wzbogaciły zasoby tej instytucji. W swoim dorobku ma on także przekazane oryginalne dokumenty Zjednoczenia Kościołów Chrystusowych z lat 1928–1953, które uzyskał od Jerzego Sacewicza.

Działalność naukowa

Henryk Ryszard Tomaszewski poświęcił swoją uwagę badaniu kwestii związanych z historią Kościoła Chrześcijan Baptystów, Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego oraz Kościoła Chrystusowego. W swojej pracy charakteryzował kościoły ewangelikalne mianem „wolnych kościołów” i opierał się na definicji zaproponowanej przez Mieczysława Kwietnia. Jego zdaniem, kluczową cechą, która odróżnia kościoły ewangelikalne od tradycyjnych, jest powstanie nowej jakości pobożności oraz wzoru życia duchowego.

Choć występują między nimi nieznaczne różnice dogmatyczne, dotyczą one kwestii takich jak pojmowanie chrztu wiary, Eucharystii oraz chrztu w Duchu Świętym. Kościoły te, mimo tych różnic, jednoczą się w manifestacji wiary w Chrystusa, nie kładąc nacisku na tworzenie nowych dogmatów.

Tomaszewski był zdania, że doniesienia informatorów w środowisku kościołów mniejszościowych nie niosły ze sobą szczególnej wartości. Owe informacje często można było znaleźć w publikacjach prasowych o profilu kościelnym. Z jego perspektywy, cel MBP ograniczał się głównie do pozyskania agenta w danym środowisku oraz stworzenia złudzenia kontroli nad tymże środowiskiem.

W opinii Tomaszewskiego, osoby pracujące w Wydziałach ds. Wyznań oraz Wydziałach Spraw Wewnętrznych nie interesowały się w istocie kwestiami dogmatycznymi czy organizacyjnymi monitorowanych Kościołów, lecz bardziej skupiały się na pozyskiwaniu współpracowników agenturalnych.

Oceny i krytyka

W swojej książce Kościół Chrystusowy w Polsce w latach 1921–1953 (wydanej w 1992 roku), Zachariasz Łyko dokonał oceny pracy Henryka Ryszarda Tomaszewskiego. Zwrócił uwagę na wartościowe źródła, z których autor korzystał, często pochodzące z archiwów państwowych, dawnych władz wyznaniowych oraz politycznych. Łyko podkreślił, że takie podejście nadaje pracy historycznej nietuzinkowy charakter.

W późniejszym czasie, w 2009 roku, Tomaszewski zaprezentował książkę Zjednoczony Kościół Ewangeliczny 1947–1987. Jan Mironczuk uznał, że to opracowanie stanowi cenne wsparcie dla początkujących badaczy zajmujących się tematyką ewangelikalną w PRL-u oraz dla wszystkich zainteresowanych tą problematyką. Podkreślił również, że Urząd do Spraw Wyznań nieustannie utrudniał działalność ZKE, a nawet Tadeusza Dusika, którego wielu uznaje za pozytywną postać. Z drugiej strony, Szymon Biliński został postrzegany jako sprawca aresztowań działaczy ZKE w 1950 roku.

Tomaszewski dokładnie przeanalizował sytuację, wskazując aż dziesięciu agentów, których doniesienia były wykorzystywane przez MBP do aresztowań. Warto zauważyć, że trzech z tych agentów zostało zwerbowanych już po aresztowaniach, a dwóch nie dostarczało istotnych informacji.

W 2008 roku Andrzej Seweryn zrecenzował książkę Baptyści w Polsce w latach 1918–1958, dostrzegając bogactwo źródeł, na których opierał się Tomaszewski. Niemniej, zwrócił uwagę, że autor zbyt mocno polegał na archiwach państwowych, a zbyt mało na archiwum Kościoła baptystów. Zmarginalizowane zostały informacje dotyczące działalności zborów, które stanowią istotny element funkcjonowania Kościoła.

Seweryn skupił się również na roli Naczelnej Rady Kościoła w kontaktach z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zwłaszcza w czasie międzywojennym oraz z Urzędem ds. Wyznań w okresie powojennym. Krytyka dotyczyła także zbytniego rozdrabniania się autora na temat zagadnień marginalnie związanych z historią baptystów, takich jak represje duchownych w innych krajach, oraz ingerencje Urzędów w działalność ekumeniczną.

Według Seweryna podsumowania poszczególnych rozdziałów przypominały bardziej streszczenia, niźli pogłębione analizy ze strony autora, co wpłynęło na brak syntez oraz bardziej wnikliwych wniosków. Ponadto, Ryszard Michalak dostrzegł w aktywności Tomaszewskiego jeden z najważniejszych głosów na temat mniejszości religijnych w Polsce w latach 1945-1989. Niemniej jednak, skrytykował autora za powierzchowność w badaniach archiwalnych oraz za ignorowanie dostępnych materiałów literackich. Michalak zauważył, że opinia Tomaszewskiego o braku zainteresowania władz wyznaniowych kwestiami dogmatycznymi jest zdecydowanie nieadekwatna do obowiązującej polityki wyznaniowej, ceniąc jednocześnie inne osiągnięcia Tomaszewskiego.

Wybrane publikacje

Oto lista wybranych publikacji autorstwa Henryka Ryszarda Tomaszewskiego, które obejmują jego badania oraz analizę tematów związanych z kościołami ewangelicznymi i baptystycznymi w Polsce.

• Wyznania typu ewangeliczno-baptystycznego wchodzące w skład Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego w latach 1945–1956. Tomaszów Mazowiecki: Słowo i Życie, 1991. ISBN 83-88497-11-1, brak numerów stron w książce,
• Kościół Chrystusowy w Polsce w latach 1921–1953. Słowo i Życie, 1992, brak numerów stron w książce,
• Baptyści w Polsce w latach 1858–1918. Warszawa: Kompas II, 1993, brak numerów stron w książce,
• Wspólnoty chrześcijańskie typu ewangeliczno-baptystycznego na terenie Polski w latach 1858–1939. Warszawa: WBST, 2006. ISBN 83-88497-11-1, brak numerów stron w książce,
• Baptyści w Polsce w latach 1918–1958. Warszawa: Słowo i Życie, 2008. ISBN 978-83-925744-2-2, brak numerów stron w książce,
• Zjednoczony Kościół Ewangeliczny 1947–1987. Warszawa: KOMPAS II, 2009. ISBN 978-83-925744-5-3, brak numerów stron w książce.

---

Oceń: Henryk Ryszard Tomaszewski

---