Tyrsko

---

Położenie i opis jeziora

Jezioro Tyrsko jest malowniczo usytuowane w Olsztynie, w północno-zachodniej części osiedla Gutkowo. Znajduje się pomiędzy dwoma innymi akwenami, a mianowicie jeziorem Ukiel oraz jeziorem Redykajny, co sprawia, że jest doskonałym miejscem do wypoczynku. Jezioro leży na szerokości geograficznej 53º48,3′ oraz długości 20º25,5′.

Warto zauważyć, że Tyrsko genetycznie zalicza się do jeziora Ukiel (znanego również jako Krzywe); obecnie przestrzeń oddzielająca te dwa zbiorniki jest obniżona. To zbiornik wodny, który nie posiada ani dopływów, ani odpływów powierzchniowych, przez co jego wody są stalowe. Dodatkowo, jezioro ma wydłużony kształt, rozciągający się w kierunku wschód-zachód.

Jeśli chodzi o głębokość, jezioro Tyrsko jest stosunkowo głębokie – maksymalna głębokość wynosi aż 30,4 m, a średnia głębokość to 9,6 m. Co więcej, inne istotne parametry morfometryczne to:

• długość maksymalna wynosząca 630 m,
• szerokość maksymalna osiągająca 455 m,
• długość linii brzegowej, która mierzy 1620 m.

Całkowita objętość wód jeziora Tyrsko wynosi 1 786,1 tys. m³, co czyni go istotnym punktem na mapie wodnych atrakcji regionu.

Zlewnia

Powierzchnia zlewni jeziora Tyrsko wynosi 68,2 ha, co stanowi znaczący obszar o różnorodnej topografii. Obrzeża na wschodzie, zachodzie oraz północy charakteryzują się podwyższeniem terenu. Z kolei zachodnia część graniczy z nasypem kolejowym, co wpływa na dostępność tego obszaru.

Niegdyś pola uprawne otaczające jezioro zostały przekształcone w nieużytki, a niektóre z nich uległy urbanizacji. W ostatnich latach północna i środkowa część zlewni przekształciły się w tereny rekreacyjne. W północnej części powstał hotel, co zwiększyło atrakcyjność tego miejsca dla turystów. Dodaje to nowy wymiar do tego naturalnego środowiska, które jest znacznie wypiętrzone, a wzdłuż brzegu znajduje się nieutwardzona droga, oddzielająca jezioro od młodego boru sosnowego.

Na obszarze leśnym usytuowane są także domki rekreacyjne, co stwarza dodatkowe możliwości wypoczynku dla odwiedzających. Obrzeża południowe tej zlewni są również ograniczone nasypem kolejowym, konkretnie linii Olsztyn-Morąg. Brzegi jeziora porastają wierzby, jednak są one trudnodostępne, co wzmacnia naturalny charakter tego miejsca.

Co więcej, zagospodarowanie zlewni jest zróżnicowane. Lasy zajmują 24,7 ha, co stanowi 36,2% całkowitej powierzchni zlewni jeziora Tyrsko. Największą powierzchnię zajmują nieużytki, wynoszące 28,6 ha, co odpowiada 41,9% udziału. Bagna i torfowiska pokrywają obszar 6,2 ha, co stanowi 9,1% całości. Pozostałą powierzchnię 7,6 ha zajmują tereny zabudowane, a także tereny rekreacyjne i ogrody, których powierzchnia wynosi 1,1 ha.

Hydronimia

Oficjalna nazwa Tyrsko została wprowadzona w 1958 roku na mocy zarządzenia, które miało na celu zastąpienie wcześniej używanej niemieckiej nazwy Dirschau-See.

Oprócz tytułowej nazwy, jezioro to jest również znane pod innymi określeniami, takimi jak Jezioro Gutkowskie, Żbik oraz Jezioro Zbzikowe.

Historia

Jezioro Tyrsko, od roku 1957 chronione jako rezerwat przyrody, ma na celu ochronę rzadkiego na Pojezierzu Mazurskim poryblinu jeziornego (Isoetes lacustris L.). Wspomniane rośliny wodne stanowią nie tylko cenny element ekosystemu, ale również podkreślają znaczenie tego zbiornika wodnego.

Pierwsze badania dotyczące warunków środowiskowych w tym rejonie pojawiły się w pracy Olszewskiego i innych autorów w 1978 roku. Wówczas jezioro zostało opisane jako zbiornik o utrudnionym krążeniu wody, z cechami bliskimi bradymiksji. W ocenie jego klarowności oraz chemizmu wód, porównano je z innymi zbiornikami natury β-mezotroficznej oraz eutroficznej.

Podczas badań stwierdzono, że epilimnion charakteryzował się nierównomiernym natlenieniem, a w metalimnionie zaobserwowano znaczące maksimum tlenowe. W miarę zwiększania głębokości wody zaznaczało się stopniowe obniżenie zawartości rozpuszczonego tlenu. Dalsze badania przeprowadzone przez Chudyba i innych w 1987 roku określiły fitoplankton i hydrofity jeziora, co poskutkowało jego klasyfikacją jako zbiornika β-mezotroficznego, wykazującego tendencje do eutrofizacji.

Fakt ten potwierdzał niski występ zielenic Chlorophyta oraz okrzemek Bacillariophyceae, w porównaniu do dużej ilości sinic należących do grupy Canophyta. Poryblin jeziorny, notowany na wschodnim brzegu jeziora, w okolicach kąpieliska, zajmował obszar nieprzekraczający 10 m². Niestety, jego populacja drastycznie zmalała, osiągając w 1970 roku jedynie dwa stanowiska o łącznej długości 200–250 m wzdłuż brzegu zbiornika.

Zmiany te przyczyniły się do zlikwidowania rezerwatu. W kolejnych latach, w 1989 roku, badania prowadzone przez Kulik i Piotrkowską opublikowane w 1991 roku, potwierdziły niski, ale obecny stopień eutrofizacji jeziora. Dzięki tym analizom, zaliczono je do b-mezotroficznych zbiorników.

Jednak proces eutrofizacji przyspieszył w 1999 roku, według obserwacji Domurata i Jankowskiej. W ciągu badań stwierdzono, że epilimnion pozostał przetleniony, ale metalimnion nie wykazywał już znacznego maksimum tlenowego. Woda badana wówczas ujawniła wzrost zawartości chlorofilu „a”, co świadczyło o zwiększonej produkcji pierwotnej. Równocześnie odnotowano wzrost stężenia fosforu fosforanowego oraz azotu amonowego, co wskazywało na wzbogacanie wód przez osady denne.

Dane z 2003 roku

Jezioro Tyrsko wykazywało w 2003 roku szereg interesujących cech dotyczących mieszania mas wodnych. W letnim okresie letnim można było zaobserwować rozwój płytkiego epilimnionu, a także wyraźnie zarysowaną termoklinę, podczas gdy w hypolimnionie temperatura utrzymywała się na poziomie 4,6 °C. Taki rozkład warstw wody, który cechował się wczesnym formowaniem się uwarstwień wiosną oraz ich późniejszym zanikaniem, klasyfikuje jezioro do kategorii bradymiktycznych, co potwierdził Olszewski w 1959 roku.

Interesującą cechą tego zbiornika jest jego charakterystyka tlenowa, która w 2003 roku ukazała się inaczej niż w latach poprzednich. Dla porównania, stężenie tlenu poniżej 1,0 mg/dm³ było notowane aż do 22 metrów głębokości. Dodatkowo, zaobserwowano wyraźny wzrost produkcji pierwotnej, a także zmniejszenie przezroczystości wody.

W hypolimnionie dalsze badania ujawniły intensyfikację procesów wzbogacania wód w fosforany i amoniak, a także podwyższone stężenie dwutlenku węgla oraz wzrost wartości BZT5, co miało miejsce w sytuacji niskiego natlenienia wody.

Analizując wyniki badań z 2003 roku w kontekście wcześniejszych wyników można stwierdzić, że jezioro Tyrsko znajduje się w obszarze przejściowym pomiędzy dwoma typami jezior: b-mezotroficznym a eutroficznym. Zbiornik nadal cechuje niewielki poziom mineralizacji, co zostało szczegółowo opisane w ocenie jakości wody przeprowadzonej przez Kudelską i innych autorów w 1994 roku, gdzie jezioro Tyrsko sklasyfikowano jako II klasę czystości.

Zagrożenia

– W latach 30. ubiegłego wieku jezioro Tyrsko było klasyfikowane jako jezioro oligotroficzne, co oznacza, że charakteryzowało się małą ilością substancji odżywczych.

– W okresie między 1957 a 1987 rokiem, to miejsce zostało ustanowione jako rezerwat ze względu na występowanie poryblinu jeziornego, jednak w ostatnich latach zaczęto klasyfikować je jako jezioro b-mezotroficzne, co wskazuje na tendencję do dalszej eutrofizacji.

– Po zakończeniu ochrony rezerwatu, obszar wokół jeziora uległ znacznemu przekształceniu; zlikwidowano pola uprawne i rozpoczęto budowę hotelu, co negatywnie wpływa na ekosystem zbiornika.

– Najpoważniejszym zagrożeniem dla jeziora jest jego nadmierne wykorzystywanie w celach rekreacyjnych, co może prowadzić do dalszego pogorszenia jego stanu.

---

Oceń: Tyrsko

---