Wojciech Polak (historyk)

---

Życiorys

Wykształcenie i działalność naukowa

W roku 1976 Wojciech Polak rozpoczął swoją edukację w II Liceum Ogólnokształcącym w Olsztynie. Po uzyskaniu matury w 1980 roku, podjął studia z zakresu historii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 1985 z sukcesem obronił pracę magisterską zatytułowaną Sejm walny koronny w 1565 roku w Piotrkowie, napisaną pod kierunkiem profesora Janusza Małłka.

Po zakończeniu studiów, Polak rozpoczął pracę w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK jako asystent. W okresie od września 1987 do maja 1988 roku skorzystał z prestiżowego stypendium naukowego w Sztokholmie. W 1994 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie historii, dzięki pracy na temat Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607–1613, która została później opublikowana pod tytułem O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607–1612, a jego promotorem był wspomniany wcześniej Janusz Małłek. W tym samym roku Polak zajął stanowisko adiunkta.

Jego kariera naukowa rozwijała się prężnie, a w kolejnych latach bronił habilitacji w 2004 roku, opierając się na rozprawie Czas ludzi niepokornych. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” i inne ugrupowania niezależne w Toruniu i w Regionie Toruńskim (13 XII 1981 – 4 VI 1989). W latach 1996-1999 pełnił rolę sekretarza oraz członka kolegium redakcyjnego półrocznika historycznego „Czasy Nowożytne”, a do 2009 roku był również członkiem rady redakcyjnej tej publikacji. Równocześnie, w latach 2000-2005, wykładał historię w Collegium Marianum w Pelplinie.

Od 2004 roku Wojciech Polak był osobą zatrudnioną w Instytucie Politologii UMK, a od 2005 roku pełnił funkcję kierownika Zakładu Systemów Politycznych. W 2005 roku zyskał tytuł profesora nadzwyczajnego UMK, a 31 stycznia 2008 roku otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych. W tym roku objął także stanowisko profesora zwyczajnego i przeniósł się do Wydziału Politologii i Studiów Międzynarodowych UMK. W trakcie swojej kariery był kierownikiem Katedry Konfliktów Politycznych oraz Katedry Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a także dyrektorem Instytutu Nauk o Bezpieczeństwie. Od 2021 roku zarządza Centrum Badania Historii „Solidarności” i Oporu Społecznego w PRL na Wydziale Nauk Historycznych UMK.

W 2006 roku rektor UMK powołał go na przewodniczącego Komisji do Badania Ograniczania Autonomii UMK w latach 1968–1990. Dwa lata później został członkiem Międzydiecezjalnej Komisji Historycznej powołanej do weryfikacji danych dotyczących współpracy lokalnego duchowieństwa z PRL-owskimi służbami specjalnymi. Także w 2007 roku objął funkcję redaktora naczelnego serii wydawniczej „Diecezja chełmińska w czasach komunizmu – 1945–1990”. W latach 2010-2014 był kierownikiem Ośrodka Badań Historycznych oraz następnie Działu Badań Historycznych Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. Znajdował się również w gronie wykładowców Wyższej Szkoły Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu.

Wojciech Polak jest aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego, Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych oraz Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Działalność publiczna

W 1980 roku Polak stał się częścią komitetu założycielskiego Niezależnego Zrzeszenia Studentów na Wydziale Humanistycznym UMK, a następnie został członkiem zarówno zarządu wydziałowego, jak i uczelnianego. Jego aktywność na rzecz NZS trwała również po wprowadzeniu stanu wojennego, w tym okresie był członkiem tajnego NZS UMK. W latach osiemdziesiątych współpracował z podziemnymi strukturami „Solidarności”, w tym w zakresie druku, dystrybucji oraz redakcji pism drugiego obiegu. Od 1987 roku, razem z Romanem Bäckerem, wydawał podziemne pismo publicystyczne „Chrześcijański Ruch Społeczny”. Po 1988 roku Polak aktywnie włączył się w działalność nowo reaktywującego się NZS, będąc również członkiem komisji uczelnianej “S”.

W 1989 roku przystąpił do Stronnictwa Pracy, a w 1990 roku był współzałożycielem Porozumienia Centrum w Toruniu, gdzie pełnił funkcję w zarządzie wojewódzkim oraz rzecznika prasowego. W 2004 roku związał się z Prawem i Sprawiedliwością. W 2010 roku stał na czele toruńskiego społecznego komitetu poparcia Jarosława Kaczyńskiego w trakcie kampanii prezydenckiej. Jako kandydat PiS, ubiegał się o mandat senatorski w okręgu toruńskim w wyborach parlamentarnych 2011, niestety nie odniósł wtedy sukcesu.

W 2016 roku został członkiem Narodowej Rady Rozwoju, która została powołana przez prezydenta Andrzeja Dudę. W 2023 roku przystąpił do rady naukowej Instytutu De Republica. W 2016 roku, na wniosek senatorów PiS, został wybrany do Kolegium IPN na siedmioletnią kadencję, a w 2023 roku ponownie został członkiem tego ciała, pełniąc również funkcję przewodniczącego.

Odznaczenia i wyróżnienia

„W 2007 roku, za wyjątkowe zasługi w zakresie wspierania procesów demokracji w Polsce, Wojciech Polak otrzymał wyróżnienie od prezydenta Lecha Kaczyńskiego w postaci Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski. Trzy lata później, w 2020 roku, prezydent Andrzej Duda uhonorował go Krzyżem Komandorskim tego samego orderu, doceniając jego wkład w działalność naukową, dydaktyczną oraz publicystyczną, a także jego rolę w popularyzacji wiedzy o współczesnej historii Polski. W 2016 roku otrzymał także Krzyż Wolności i Solidarności. W 2019 roku Polak został odznaczony Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości.

W ramach uznania za swoje osiągnięcia naukowe oraz dydaktyczne, naukowiec zyskał wyróżnienia rektora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu w latach 1994 oraz 2002, a także nagrody rektora tego uniwersytetu II stopnia w 2004 oraz 2008 roku. Ponadto, w 1999 roku otrzymał odznakę „Zasłużony Działacz Kultury”, a w 2005 roku został wyróżniony „Złotą Karetą” przez redakcję „Nowości”. W 2009 roku otrzymał Medal „Pro Memoria” oraz Nagrodę Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego za swoje osiągnięcia w obszarze nauki w 2010 roku.

W kolejnych latach Polak był odznaczany medalami: w 2015 roku medalem „Za zasługi dla Miasta Torunia” na wstędze, w 2023 roku medalem „Thorunium”, a także Nagrodą Starosty Toruńskiego im. Adama Schedlin-Czarlińskiego, również w 2023 roku. W tym samym roku został także uhonorowany Złotym Medalem „Zasłużony dla Nauki Polskiej Sapientia et Veritas” oraz Medalem „Pro Patria”.

Wojciech Polak jest dwukrotnym laureatem prestiżowej nagrody Feniks: w 2020 roku za swoją książkę pt. Zbrodnia i grabież. Jak Niemcy tuszują prawdę o sobie oraz w 2024 roku za dzieło Najmłodsi bohaterowie. Historia polskich dzieci X–XXI w. Opowieści o walce i cierpieniu.

Wybrane publikacje

W zbiorze wybranych publikacji Wojciecha Polaka znajdują się ważne pozycje, które dotyczą zarówno historii Polski, jak i znaczących wydarzeń społecznych i politycznych. Oto niektóre z nich:

• – O Kreml i Smoleńszczyznę. Polityka Rzeczypospolitej wobec Moskwy w latach 1607–1612, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1995, wydanie II, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2008, wydanie III, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014,
• – Najtrudniejsze egzaminy. Niezależne Zrzeszenie Studentów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na tle wydarzeń w kraju i regionie (1980–1982), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2001,
• – Czas ludzi niepokornych. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” i inne ugrupowania niezależne w Toruniu i Regionie Toruńskim (13 XII 1981 – 4 VI 1989), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2003,
• – Dni protestu. Wydarzenia 1 i 3 maja 1982 r. w Toruniu, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 2004,
• – O dobro wspólne i egzekucję praw. Sejm 1565 r. w Piotrkowie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004,
• – Anatomia agenta. Historia tajnego współpracownika Służby Bezpieczeństwa o pseudonimie „Karol” (1978–1983), Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2005,
• – Stan wojenny – pierwsze dni, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2006,
• – Trudne lata przełomu. Szkice z historii najnowszej, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2006,
• – Śmiech na trudne czasy. Humor i satyra niezależna w stanie wojennym i w latach następnych (13 XII 1981 – 31 XII 1989), Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2007, wydanie II, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2008,
• – „AS”: Ksiądz biskup Czesław Kaczmarek w Rywałdzie Królewskim (współautor z Waldemarem Rozynkowskim), Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne, Toruń 2008,
• – Szkice z najnowszej historii Torunia, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2008,
• – Z dziejów Sanktuarium Matki Bożej Rywałdzkiej (współautor z Waldemarem Rozynkowskim), Bracia Mniejsi Kapucyni, Rywałd 2009,
• – Wydawnictwo Alternatywy. Z dziejów gdańskiej poligrafii podziemnej, Oficyna Wydawnicza Excalibur, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Bydgoszcz-Gdańsk 2009,
• – Sierpień nad Wisłą i Drwęcą. Strajki i protesty w Toruniu i województwie toruńskim latem 1980, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2010,
• – Historia ciągle żywa. Studia i materiały, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Toruń-Gdańsk 2011,
• – Patriotyzm dnia dzisiejszego, Oficyna Wydawnicza „Finna”, Gdańsk 2012,
• – Wielbiciele Panny „S”. Ruch Wolność i Pokój w Toruniu, Instytut Pomorski, Toruń 2013,
• – Trzy misje. Rokowania dyplomatyczne pomiędzy Rzeczpospolitą a Moskwą w latach 1613–1615, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014,
• – Silva Rerum. Szkice historyczne, Pracownia Poligraficzna, Toruń 2014,
• – „Nigdy przed mocą nie ugniemy szyi”. Obóz internowania w Potulicach 1981–1982 (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską), IPN, Bydgoszcz-Gdańsk-Warszawa 2015, wydanie II, IPN, Gdańsk-Warszawa 2021,
• – „Solidarność”. Od komunizmu do Unii Europejskiej (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską, Henrykiem Głębockim i Jerzym Kłosińskim), Oficyna Wydawnicza Volumen, Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, Warszawa 2015,
• – Historia jest zawsze ciekawa. Szkice z najnowszych dziejów regionu kujawsko-pomorskiego (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską), Pracownia Poligraficzna, Toruń 2016,
• – Swetry, sutanny i mundury. Próby oddziaływania „Solidarności” podziemnej, Kościoła katolickiego i społeczeństwa na wojsko po wprowadzeniu stanu wojennego, a także przejawy oporu wewnątrz struktur wojskowych w świetle raportów Wojskowej Służby Wewnętrznej i Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego (grudzień 1981 – grudzień 1982), Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016,
• – Solidarity. The Martial Law in Poland. First Days, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016,
• – Opozycja demokratyczna w Toruniu i w województwie toruńskim w latach 1976–1980 (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską, Aleksandrą Jankowską-Wojdyło i Michałem Białkowskim), Jagiellońskie Wydawnictwo Naukowe, Toruń 2017,
• – Dla Niepodległej. Szkice z dziejów walki o Polskę wolną i bezpieczną, Patria Media, Gdańsk 2018,
• – Zbrodnia i grabież. Jak Niemcy tuszują prawdę o sobie (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską), Biały Kruk, Kraków 2019,
• – Żółkiewski pogromca Moskwy. Biografia, Biały Kruk, Kraków 2020,
• – Chluba i zguba. Antologia najnowszej publicystyki patriotycznej (współautor), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2020,
• – Nikczemność i honor. Stan wojenny w stu odsłonach (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską i Michałem Damazynem), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2021,
• – Opór społeczny przeciwko komunizmowi w Toruniu w obiektywie Artura Wiśniewskiego, (współautor z Arturem Wiśniewskim i Sylwią Galij-Skarbińską), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2021,
• – Najmłodsi bohaterowie. Historia polskich dzieci X–XXI w. Opowieści o walce i cierpieniu (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską i Michałem Damazynem), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2023,
• – Tyrania postępu (współautor), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2023,
• – Polska. Dwanaście wieków (współautor z Adamem Bujakiem), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2023,
• – Polskość to normalność, wolność i solidarność. Szkice z historii najnowszej (współautor z Sylwią Galij-Skarbińską), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2024,
• – Blask Rzeczypospolitej. Od X do XXI wieku, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2024,
• – Opresja. Ilustrowana historia PRL, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2024.

---

Oceń: Wojciech Polak (historyk)

---